भारतातील महिलांच्या आरोग्याचा स्तर उंचावणे हे प्रत्येक सरकारपुढे असलेले महत्त्वाचे आव्हान आहे. विशेषतः गर्भवती महिलांची आरोग्यसंपन्नता, प्रसूतीपूर्व व नंतरची काळजी, पोषण आणि आर्थिक सहकार्य यावर लक्ष केंद्रित करणे अत्यंत आवश्यक आहे. हाच उद्देश समोर ठेवून भारत सरकारने राष्ट्रीय आरोग्य अभियानांतर्गत प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना (PMMVY) लागू केली.
ही योजना गरीब आणि मध्यमवर्गीय गरोदर महिलांना आर्थिक मदत पुरवते, जेणेकरून त्या गर्भधारणेच्या कालावधीत योग्य आहार, विश्रांती आणि वैद्यकीय तपासण्या करू शकतील.
योजनेची सुरुवात
प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना (PMMVY) ही केंद्र सरकारने 1 जानेवारी 2017 रोजी सुरू केली. या योजनेचे पूर्वीचे नाव होते “इंदिरा गांधी मातृत्व सहयोग योजना (IGMSY)”, जी 2010 मध्ये सुरू झाली होती. त्यानंतर 2017 मध्ये योजनेचा पुनरुज्जीवन करून, संपूर्ण भारतात लागू केली गेली.
योजनेचे उद्दिष्ट
-
गर्भवती महिलांना आर्थिक सहाय्य देऊन त्यांचा पोषण स्तर सुधारण्याचे उद्दिष्ट.
-
गरोदर स्त्रियांना आवश्यक वैद्यकीय तपासण्या आणि लसीकरणासाठी प्रोत्साहन देणे.
-
गर्भधारणेच्या वेळी स्त्रीने कामाचा ताण न घेता विश्रांती घेण्यासाठी मदत करणे.
-
कुपोषण आणि मातामृत्यू दर कमी करणे.
-
स्त्रियांच्या आरोग्याबाबत जनजागृती करणे.
योजनेचे लाभ
प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजनेअंतर्गत गर्भवती महिलेला एकूण ₹5,000 पर्यंतची आर्थिक मदत दिली जाते. ही रक्कम तीन टप्प्यांमध्ये दिली जाते:
टप्पा 1:
-
गर्भधारणा झाल्यानंतर नोंदणी केल्यावर
-
₹1,000
टप्पा 2:
-
किमान एक प्रसूतीपूर्व तपासणी (ANC) पूर्ण झाल्यावर
-
₹2,000
टप्पा 3:
-
बाळाच्या जन्मानंतर सर्व लसीकरण (BCG, OPV, DPT) पूर्ण झाल्यावर
-
₹2,000
टीप: ही योजना फक्त पहिल्या अपत्यासाठी लागू आहे.
पात्रता
योजनेसाठी पात्रता खालीलप्रमाणे:
-
भारतीय नागरिक असलेली महिला
-
19 वर्षांपेक्षा अधिक वयाची गर्भवती महिला
-
ही तिची पहिली गर्भधारणा असावी
-
सरकारी नोकरीत नसावी (कारण सरकारी कर्मचाऱ्यांना अन्य सुविधा मिळतात)
-
ANM/आशा कार्यकर्तीच्या नोंदीनंतर लाभ मिळतो
अर्ज प्रक्रिया
कशी नोंदणी करायची?
-
आरोग्य केंद्र / अंगणवाडी केंद्रात जाऊन अर्ज करावा.
-
आवश्यक कागदपत्रे सादर करावी:
-
आधार कार्ड
-
बँक खाते क्रमांक व पासबुक
-
गर्भधारणा नोंदणीची पावती
-
मोबाइल नंबर
-
-
PMMVY फॉर्म 1A, 1B, 1C हे वेगवेगळ्या टप्प्यांनुसार भरावे लागतात.
-
अर्ज मंजूर झाल्यानंतर रक्कम थेट बँक खात्यावर जमा होते.
योजना राबवणाऱ्या संस्था
-
महिला व बालविकास मंत्रालय (Government of India)
-
राज्य महिला व बालविकास विभाग
-
आंगणवाडी कर्मचारी, आशा वर्कर्स, ANM
-
राष्ट्रीय आरोग्य अभियान (NHM)
योजनेचे फायदे
-
गर्भवती महिलेला आर्थिक दिलासा मिळतो, जेणेकरून ती पोषणयुक्त आहार घेऊ शकते.
-
महिलेला वैद्यकीय तपासण्यांसाठी प्रोत्साहन मिळते.
-
कुटुंबात स्त्रीच्या आरोग्याकडे लक्ष दिले जाते.
-
नवजात बालकांचे संपूर्ण लसीकरण सुनिश्चित होते.
-
कुपोषण कमी होतो आणि मातामृत्यू दर घटतो.
प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना ही स्त्रियांच्या आरोग्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची योजना आहे. ही योजना केवळ आर्थिक मदत देत नाही, तर एक सशक्त समाज आणि निरोगी पिढी घडवण्याचा प्रयत्न करते. सरकारने सुरू केलेली ही योजना योग्य प्रकारे अंमलात आणली, तर मातामृत्यू दर, कुपोषण आणि नवजात बालकांचे मृत्यूदर कमी करता येईल.